تعمیرکاران لوازم الکترونیکی علاوه بر لحیم کردن قطعات و مونتاژ آنها، باید با نحوه دمونتاژ قطعات نیز آشنایی داشته باشند. در واقع دمونتاژ قطعات الکترونیکی یکی از امور مهم در حوزه لحیم کاری است. چرا که گاهی نیاز به تصحیح اتصالات در مدار الکترونیکی می‌باشد و باید به دمونتاژ قطعات و تعویض آنها پرداخته شود. در این مطلب به بررسی این موضوع می‌پردازیم و با نحوه دمونتاژ قطعات الکترونیکی بیشتر آشنا می‌شویم.
معنای مونتاژ و دمونتاژ در حوزه الکترونیک
مونتاژ و دمونتاژ از جمله اصطلاحاتی هستند که در حوزه الکترونیک زیاد شنیده می‌شوند. مونتاژ (assemble) به معنای سوار کردن قطعات است. زمانی که فرد به لحیم کردن قطعات الکترونیکی بر روی برد می‌پردازد، در واقع در حال مونتاژ کردن آنها است. دمونتاژ بر عکس عملیات مونتاژ است. دمونتاژ (disassembly) به معنای باز کردن قطعات از روی برد الکترونیکی است. گاهی اوقات نیاز است که قطعات الکترونیکی از روی برد خارج شوند و یا با قطعات دیگری تعویض شوند. به عملیات خارج کردن قطعات از روی برد، دمونتاژ گفته می‌شود.
دلیل اهمیت دمونتاژ قطعات الکترونیکی
دمونتاژ قطعات الکترونیکی همچون عملیات مونتاژ از اهمیت زیادی برخوردار است. گاهی اوقات لازم است مدار الکترونیکی خود را اصلاح کرده و به تعویض قطعات آن پرداخت. برای مثال ممکن است یک دیود در جهت اشتباهی لحیم شده باشد و یا دو تا از پدهای قطعه به دلیل اعمال لحیم اضافی به هم متصل شده باشند. در این شرایط باید از نحوه دمونتاژ یا در اصطلاح desoldering اطلاع داشته تا بتوان آنها را اصلاح کرد.
لوازم و ابزارهای مورد نیاز برای مونتاژ و دمونتاژ قطعات الکترونیکی
برای مونتاژ یا دمونتاژ قطعات الکترونیکی یا قطعات SMD، نیاز به چند وسیله است که از مهمترین آنها میتوان به موارد زیر اشاره کرد:
- هویه لحیم کاری: هویه از مهمترین لوازم لحیم کاری است و نقش مهمی در کیفیت کار دارد. از این وسیله علاوه بر مونتاژ و اتصال قطعات، برای دمونتاژ کردن آنها نیز استفاده می‌شود. با هویه میتوانید به ذوب کردن قلع قطعات بپردازید و آنها را از برد خارج کنید.
- هیتر هوای گرم: هیتر هویه یا هیتر هوای گرم، از جمله دستگاه‌های پیشرفته و حرفه‌ای است که میتوانید با تنظیم میزان حرارت و شدت هوای گرم قطعات را نصب و یا از مدار خارج نمایید.
- از دیگر لوازم مورد نیاز برای این کار میتوان به قلع‌کش، فتیله لحیم کاری و پنس اشاره کرد.
دمونتاژ قطعات الکترونیکی با استفاده از ابزارهای مختلف
برای دمونتاژ قطعات الکترونیکی میتوانید از چندین وسیله استفاده کنید. در این بخش به بررسی این لوازم و نحوه دمونتاژ قطعات با آنها می‌پردازیم:
1. دمونتاژ قطعات الکترونیکی با قلع کش
یکی از لوازمی که میتوانید از آن برای دمونتاژ قطعات برد استفاده کنید، قلع‌کش است. قلع‌کش ابزاری است که برای برداشتن قلع‌های اضافی از روی سطح بردهای الکترونیکی مورد استفاده قرار می‌گیرد. حال برای دمونتاژ قطعات با قلع‌کش، باید در ابتدا به ذوب کردن محل اتصال بپردازید. زمانی که اتصال لحیم شده شروع به ذوب شدن کرد، باید نوک قلع‌کش را بالای آن قرار دهید و سپس دکمه مکنده را فشار دهید. این کار باعث می‌شود تا ماده لحیم ذوب شده به داخل قلع‌کش مکش شود. پس از آن پیستون قلع‌کش را به سمت پایین فشار دهید تا ماده لحیم از آن خارج شود. بهتر است در کنار این وسیله، فتیله لحیم کاری نیز در دسترس داشته باشید تا در صورت نیاز برای ذرات بسیار ریز لحیم از آن استفاده نمایید.
2. دمونتاژ قطعات الکترونیکی با فتیله لحیم کاری
وسیله دیگر برای دمونتاژ قطعات، فتیله لحیم کاری است که میتوانید آن را به صورت رولی یا تکه‌ای استفاده کنید. به این صورت که بخشی از آن را برش دهید و به صورت مجزا از آن استفاده کنید. این کار میتواند مانع از انتقال حرارت از جایی که مدنظر شما است، شود. برای نگه داشتن تکه فتیله هم میتوانید از یک قیچی یا موچین استفاده کنید تا در حین کار با مشکلی مواجه نشوید.
حال نحوه دمونتاژ قطعات الکترونیکی با فتیله به این صورت است که باید در ابتدا فتیله را روی بخش مورد نظر قرار دهید و هویه را بالای آن بگیرید. پس از چند ثانیه شاهد از بین رفتن اتصال لحیم شده توسط فتیله خواهید بود. این کار را باید تا زمانی انجام دهید که کل اتصال لحیم شده از بین برود و اثری از آن باقی نماند. در صورتی که از فتیله لحیم به صورت رولی استفاده می‌کنید، باید با پر شدن بخشی از آن به سراغ بخش دیگر بروید.
3. دمونتاژ قطعات الکترونیکی بدون هیچ وسیله‌ای
در صورتی که قلع‌کش یا فتیله لحیم کاری در دسترس نداشته باشید، میتوانید دمونتاژ را همچنان انجام دهید. البته این کار خیلی توصیه نمی‌شود و بهتر است از ابزارهای اشاره شده برای این کار استفاده شود. با این حال برای این کار باید به گرم کردن محل اتصال بپردازید و سپس با نوک هویه کمی به اطراف اتصال فشار وارد کنید تا مسیر اتصال تخریب شده و از بین برود. همچنین برای حذف یا برداشتن یک جزء از PCB، میتوانید از موچین و قیچی استفاده کنید و قطعه را با این لوازم محکم کنید. پس از آن به گرم کردن اتصال لحیم بپردازید و در حالت ذوب، آن را از حفره بیرون بکشید.
نحوه مونتاژ و دمونتاژ قطعات الکترونیکی
در این بخش به بررسی مراحل مونتاژ و دمونتاژ قطعات می‌پردازیم.
مونتاژ قطعات الکترونیکی:
- مونتاژ قطعات الکترونیکی را باید به ترتیب افزایش حساسیت یعنی مقاومت، خازن، دیود، ترانزیستور و آی سی شروع کنید. هر قطعه را باید در محل مخصوص خود که روی برد مشخص شده است، قرار دهید و از طرف دیگر برد به لحیم کاری پایه‌های آن بپردازید.
- برای لحیم کردن یا مونتاژ قطعه باید هویه را یک طرف قطعه و سیم لحیم را طرف دیگر آن قرار دهید. سپس سیم لحیم را خارج کرده و هویه را چند ثانیه دیگر در همان جا نگه دارید. این باعث می‌شود تا لحیم به ذوب شدن خود ادامه دهد و اتصال به خوبی برقرار گردد. پس از آن میتوانید هویه را بردارید.
توجه داشته باشید که کل این عملیات نباید بیش از 5 ثانیه طول بکشد و سرعت عمل در این کار بسیار اهمیت دارد. همچنین هرگونه حرکت دادن یا فوت کردن بر روی محل اتصال، سبب خراب شدن آن یا اتصال سرد می‌شود. اتصالات معیوب اغلب از ظاهری شبیه به اکسید برخوردارند و بیش از حد تیره و دانه دانه می‌باشند. اما اتصالات خوب از ظاهری صاف و یکدست برخوردار هستند و به شکل کاملا مسطح و بدون هیچ برآمدگی می‌باشند. پس از اتصال باید کمی صبر کنید تا لحیم به خوبی سرد شود و در جای خود محکم قرار بگیرد. در نهایت میتوانید برد را بررسی کنید و در صورت عدم مشکل از آن استفاده نمایید.
دمونتاژ قطعات الکترونیکی:
- هویه را به برق متصل کنید و کمی صبر کنید تا داغ شود. پس از آن باید به ترتیب از قطعات حساس‌تر شروع به دمونتاژ آنها نمایید. این یعنی باید کار را به ترتیب با قطعات آی سی، ترانزیستور، دیود، خازن و مقاومت شروع کنید.
- برای دمونتاژ قطعات باید پایه‌های قطعه را در پشت برد یعنی بخشی که لایه مسی دارد، پیدا کنید. سپس نوک هویه قلع اندود شده را به آرامی به آن نزدیک کنید تا قلع آن به خوبی ذوب شود. پس از آن با قلع‌کش یا فتیله لحیم، قلع‌ها را از روی برد بردارید.
- پس از آزاد شدن تمام پایه‌ها، میتوانید قطعه را آزاد کنید و آن را از روی برد خارج نمایید. این کار را باید به ترتیب برای قطعات مورد نیاز انجام دهید تا عمل دمونتاژ به پایان برسد.
برای دمونتاژ قطعات الکترونیکی دقت داشته باشید که در زمان ذوب قلع آسیبی به برد وارد نشود. همچنین اگر بخواهید به جای هویه از هیتر هوای گرم استفاده کنید، این کار امکانپذیر بوده و باید هیتر را با زاویه مناسب بر روی پایه‌های قطعه نگه دارید. در واقع باید به فاصله و میزان حرارت توجه داشته باشید تا قطعه یا برد دچار آسیب نشوند. پس از چند ثانیه هم میتوانید به جدا کردن قطعه از روی برد بپردازید.
چند نکته مهم در دمونتاژ قطعات الکترونیکی
- در نظر گرفتن جنس مدار چاپی: مدارهای چاپی با متریال‌های مختلفی ساخته می‌شوند و هر کدام نسبت به دماهای خاصی آسیب‌پذیر هستند. برای همین دمونتاژ قطعات را با توجه به نوع مدار چاپی انجام دهید و از دما و شدت باد مناسب برای آنها استفاده کنید.
- نوع و اندازه قطعه: در کنار توجه به جنس مدار چاپی، شدت باد را با توجه به نوع و اندازه قطعه نیز در نظر بگیرید. چرا که ممکن است شدت باد زیاد موجب پرتاب قطعه پس از جدا شدن از محل اتصال شود.
- استفاده از فلاکس: فلاکس میتواند سبب ذوب شدن راحت قلع شود و احتمال آسیب به مدار چاپی را به حداقل برساند. برای همین برای دمونتاژ آی سی‌ها حتما از فلاکس استفاده کنید.
جمع بندی
در این مطلب در رابطه با دمونتاژ قطعات الکترونیکی صحبت کردیم و با نحوه انجام این کار آشنا شدیم. این کار را میتوانید به وسیله ابزارهایی چون هویه، هیتر هوای گرم، قلع‌کش و یا فتیله لحیم کاری انجام دهید و قطعه را به راحتی از روی برد خارج نمایید. جهت خرید این ابزارها هم میتوانید از فروشگاه گیت الکترونیک اقدام کنید.
