نحوه عیب یابی قطعات الکترونیکی

قطعات الکترونیکی قطعاتی هستند که برای ساخت مدارهای الکترونیکی مورد استفاده قرار می‌گیرند. این قطعات نقش مهمی در مدار دارند و در صورت وجود آسیب و مشکل در هر یک آنها، مدار با مشکل مواجه می‌شود. برای همین باید از سالم بودن این قطعات اطمینان حاصل کرده تا بتوان از آنها در مدار الکترونیکی استفاده کرد. در این مطلب به بررسی مهمترین قطعات الکترونیکی پرداخته و با نحوه عیب‌یابی آنها آشنا خواهیم شد.

قطعات الکترونیکی چه قطعاتی هستند؟

قطعات الکترونیکی قطعات مختلفی هستند که هر کدام برای کاربرد خاصی استفاده می‌شوند. برخی از این قطعات بیشترین کاربرد را در صنعت الکترونیک دارند و از آنها در ساخت مدارهای الکترونیکی استفاده زیادی می‌شود. بدون این قطعات امکان ساخت مدار وجود نداشته و یا مدار از عملکرد لازم برخوردار نمی‌شود. از مهمترین قطعات الکترونیکی باید به مقاومت، خازن، دیود، ترانزیستور و مدارهای مجتمع اشاره کرد. برخی از قطعات شامل دو یا چند ترمینال هستند که به برد مدار لحیم می‌شوند. برخی هم ممکن است در قالب مدارهای مجتمع یا همان آی‌سی باشند. طبقه‌بندی قطعات الکترونیکی را میتوان بر اساس اکتیو، پسیو و یا الکترومکانیکی بودنشان انجام داد.

• قطعات الکترونیکی اکتیو: قطعات پسیو برای تقویت سیگنال‌های الکتریکی جهت تولید انرژی الکتریکی کاربرد دارند. تمام آنها به مقداری منبع انرژی نیاز دارند که به طور معمول از مدار DC گرفته می‌شود. از انواع این قطعات میتوان به اسیلاتور، آی‌سی و ترانزیستور اشاره کرد.
• قطعات الکترونیکی پسیو: این دسته از قطعات برخلاف نوع اول، از انرژی مدار استفاده نمی‌کنند. چرا که به منبع تغذیه متکی نیستند. قطعات پسیو عمدتا دارای دو ترمینال هستند و شامل مواردی چون مقاومت، خازن، ترانزیستور و سلف می‌باشند.
• قطعات الکترومکانیکی: این قطعات برای ایجاد برخی از تغییرات مکانیکی از یک سیگنال الکتریکی استفاده می‌کنند. استفاده از جریان الکتریکی برای تشکیل میدان مغناطیسی، منجر به حرکت فیزیکی همچون چرخاندن موتور می‌شود.

آشنایی با مهمترین قطعات الکترونیکی و نحوه عیب‌یابی آنها

قطعات الکترونیکی تنوع زیادی دارند و هر کدام به منظور خاصی در مدار استفاده می‌شوند. با این حال برخی از این قطعات بیشترین کاربرد را دارند. در اینجا به بررسی پرکاربردترین قطعات الکترونیکی می‌پردازیم و با نحوه عیب‌یابی آنها آشنا می‌شویم.

1. مدار مجتمع یا آی سی – Integrated Circuit

مدار مجتمع یا آی سی، یک قطعه خاص است که با هزاران ترانزیستور، دیود، مقاومت و سایر قطعات الکترونیکی بر روی تراشه کوچک سیلیکونی ساخته می‌شود. آی‌سی‌ها میتوانند مدارهای مجتمع آنالوگ یا دیجیتال باشند. این قطعات اجزای سازنده بسیاری از دستگاه‌های الکترونیکی کنونی همچون گوشی موبایل، لپ‌تاپ و موارد دیگر هستند و از نظر کاربرد به آی‌سی خطی و غیر خطی قابل طبقه‌بندی می‌باشند.

نحوه عیب‌یابی آی‌سی: در رابطه با آی‌سی باید اشاره کنیم که این قطعات قابل تعمیر نیستند. برای همین اگر یک قطعه در آی‌سی دچار خرابی و سوختگی شود، تعویض کل آن عمل به صرفه‌تری خواهد بود. برای عیب‌یابی آن هم باید اشاره شود که در صورتی که آی‌سی عملکرد مطلوب خود را نداشته باشد، یعنی دچار عیب شده است وباید مورد تعویض قرار بگیرد.

2. رگولاتور – Regulator

رگولاتور قطعه‌ای است که از آن برای تثبیت ولتاژ ورودی در یک ولتاژ مشخص و مورد نیاز استفاده می‌شود. این قطعه ولتاژهای نوسانی در ورودی خود را به یک ولتاژ ورودی مشخص و پایدار در خروجی تبدیل می‌کند. برای مثال اگر ولتاژ خروجی منبع تغذیه 12 ولت باشد و برای تامین برق مدار نیاز به برق 5 ولت باشد، باید از یک ولتاژ رگولاتور برای تبدیل این ولتاژ استفاده کرد.

نحوه عیب‌یابی رگولاتور: در رابطه با عیب‌یابی این قطعه الکترونیکی باید اشاره کنیم که با بررسی ظاهر آن میتوان به سوختگی و از کار افتادگی آن پی برد. سوختگی و خرابی رگولاتور با شکستگی بدنه، سیاه شدن بدنه و یا شکستن پایه‌ها قابل تشخیص است. در صورتی که این موارد در رگولاتور مشاهده شود، باید برای تعویض آن اقدام گردد.

3. ترانزیستور – Transistor

ترانزیستور یک قطعه نیمه هادی سه سر است که بیشتر از آن به عنوان قطعه سوئیچینگ و تقویت کننده استفاده می‌شود. این قطعه سوئیچینگ میتواند کنترل شده با جریان یا ولتاژ باشد. ترانزیستورها در حالت کلی شامل دو نوع ترانزیستور پیوندی دو قطبی و ترانزیستور اثر میدان هستند.

نحوه عیب‌یابی ترانزیستور: در صورتی که بیس به دو پایه کلکتور و امیتر راه داده و اهم را نمایش دهد، یعنی ترانزیستور سالم است. در غیر این صورت ترانزیستور خراب بوده و باید با یک قطعه جدید جایگزین شود. علاوه بر این اگر در حین تست ترانزیستور اهم نمایشی بین هر سه پایه یکسان باشد، یعنی قطعه خراب شده است.

4. خازن – Capacitor

خازن از دو صفحه رسانا با یک عایق بین آنها ساخته می‌شود و انرژی الکتریکی را به صورت یک میدان الکتریکی در خود ذخیره می‌کند. این قطعات الکترونیکی در انواع مختلفی موجود هستند و شامل مواردی چون خازن سرامیکی، خازن الکترولیتی و متغیر می‌باشند.

نحوه عیب‌یابی خازن: عیب‌یابی خازن بسیار ساده است. برای این کار باید دو سر پراب مولتی متر را به دو سر خازن وصل کنید و در حالت تست بیزر صدای تک بوق را بشنوید. در صورتی که صدای بوق به صورت ممتد شنیده شود، یعنی خازن خراب شده و باید تعویض گردد.

5. دیود – Diode

دیود از دیگر قطعات الکترونیکی پرکاربرد است که اجازه می‌دهد جریان تنها در یک جهت جریان داشته باشد. این قطعات اغلب با مواد نیمه هادی ساخته می‌شوند و دارای دو ترمینال با عناوین کاتد و آند می‌باشند. دیودها بیشتر در مدارهایی مانند AC به DC استفاده می‌شوند و شامل انواعی چون دیود نوری، دیود PN، دیود زنر و ال‌ای‌دی می‌باشند.

نحوه عیب‌یابی دیود: برای اطمینان از سالم بودن دیود میتوانید از اهم متر یا مولتی متر استفاده کنید. برای این کار باید پراب‌های اهم متر را به دو پایه دیود وصل کرده و سپس جای دو پراب را با هم عوض کنید. در صورتی که دیود سالم باشد، اهم متر در یکی از دو حالت مقدار مشخصی را نمایش می‌دهد. اگر هم دیود خراب و معیوب باشد، تغییری در عدد اهم متر مشاهده نمی‌شود.

6. مقاومت – Resistor

مقاومت قطعه الکترونیکی پسیو با دو سر یا دو ترمینال است و برای مقابله یا محدود کردن جریان استفاده می‌شود. مقاومت‌ها محافظان مدارهای الکترونیکی هستند و از عبور مقدار اضافی ولتاژ یا جریان جلوگیری می‌کنند. در صورتی که مقاومت از مدار حذف شده و یا دچار آسیب شود، جریان و ولتاژ اضافی به مدار وارد می‌شود و عملکرد آن را مختل می‌نماید. این قطعات در حالت کلی به دو دسته مقاومت ثابت و مقاومت متغیر تقسیم می‌شوند.

نحوه عیب‌یابی مقاومت: عیب‌یابی مقاومت تا حدودی شبیه به عیب‌یابی قطعه دیود است و برای آن میتوان از اهم متر یا مولتی متر استفاده کرد. برای این کار باید سلکتور مولتی متر دیجیتال را روی رنج 200 الی 200K تنظیم کرده و سپس دو پراب را به دو پایه مقاومت متصل کرد. مقدار اهم نمایش داده شده باید یادداشت شود و سپس دو سر پراب را عوض کرد. در صورتی که مقدار اهم نمایشی از هر دو طرف یکسان باشد، یعنی مقاومت سالم است. در غیر این صورت قطعه خراب بوده و باید تعویض شود.

7. سلف یا القاگر – Inductor

سلف یکی از اجزای مهم در صنعت الکترونیک و برق است و از آن به عنوان مقاومت AC یاد می‌شود. این قطعه در برابر تغییرات جریان مقاومت کرده و میتواند انرژی الکتریکی را به صورت انرژی مغناطیسی در خود ذخیره نماید.

نحوه عیب‌یابی سلف: برای عیب‌یابی قطعه سلف باید پراب مولتی متر را به پایه‌های آن وصل کرده و صدای بوق را مورد بررسی قرار داد. در صورتی که صدای بوق خارج شود، یعنی سلف سالم است. در غیر این صورت سلف خراب یا قطع شده است و باید تعویض شود. در صورتی که سلف با اهم متر اندازه‌گیری شود، نباید مقدار کمتر از 100 اهم را نمایش دهد.

مولتی متر و نحوه کار با آن

همانطور که متوجه شدیم برای بررسی و تست بسیاری از قطعات الکترونیکی از دستگاه مولتی متر میتوان استفاده کرد. مولتی متر دستگاهی برای اندازه‌گیری چندین کمیت از جمله ولتاژ، جریان، مقاومت، ظرفیت خازنی و غیره است. از طریق این دستگاه میتوان سالم بودن یا مشخصات قطعه الکترونیکی را ارزیابی کرد. در رابطه با مهمترین اجزای مولتی متر باید به ترمینال یا پراب اشاره کرد. کلید انتخاب یا سلکتور و همچنین صفحه دیجیتال از دیگر اجزای مهم آن هستند.

یکی از بهترین تست‌ها در تعمیرات الکتریکی، تست اتصال یا پیوستگی است که از طریق مولتی متر قابل انجام است. در صورتی که اتصال پیوسته وجود داشته باشد، جریان الکتریکی قادر به حرکت آزادانه از یک سمت به سمت دیگر است. اگر هم اتصالی وجود نداشته باشد، یعنی در مدار قطعی وجود داشته و باید مورد بررسی قرار بگیرد. تست ولتاژ و تست مقاومت هم از طریق این دستگاه به راحتی قابل انجام است.

جمع بندی

قطعات الکترونیکی قطعاتی هستند که در مدارهای الکتریکی مورد استفاده قرار می‌گیرند. این قطعات انواع مختلفی دارند و هر کدام برای کاربردهای متفاوتی استفاده می‌شوند. از مهمترین و پرکاربردترین قطعات الکترونیکی میتوان به آی‌سی، ترانزیستور، خازن، دیود، مقاومت و سلف اشاره کرد. همچنین ترانسفورماتورها، میکروکنترلرها، فیوزها، رله‌ها، کلیدها و موتورها از دیگر قطعات الکتریکی پرمصرف محسوب می‌شود. با توجه به موارد اشاره شده در متن میتوانید از سالم بودن قطعات الکترونیکی مطلع شوید و در صورت نیاز به تعویض آنها بپردازید.