از گذشته تا به امروز، از فلز سرب برای لحیم کاری استفاده می‌شده است. این فلز یکی از پرمصرفترین فلزات در گذشته بوده و به وفور یافت می‌شده است. با گذشت زمان، مشخص شد فلز سرب یکی از فلزهای مضر بوده و استفاده بیش از حد از آن برای سلامتی بدن خطرناک است. به همین دلیل پس از چند سال، سازمان بهداشت جهانی استفاده از سرب را ممنوع کرد. از آن زمان بسیاری از افراد به جای سرب از آلیاژهای جایگزین استفاده کرده و یا درصد استفاده از آن را کاهش دادند. از آنجایی که فلز سرب در لحیم کاری نقش مهمی داشته و همچنان برخی افراد از آن استفاده می‌کنند، باید دید آیا دود لحیم کاری برای بدن ضرر دارد یا خیر؟ هرچند که پاسخ این سوال مشخص است، اما برای شفافیت بیشتر به بررسی این آلیاژ و دلایل مضر بودن آن خواهیم پرداخت.
آشنایی بیشتر با آلیاژ سرب
سرب یکی از عناصر شیمیایی بوده که با نماد Pb در جدول تناوبی شناخته می‌شود. تمام محصولاتی که دارای سرب هستند، از طریق این نماد شیمیایی قابل شناسایی هستند. سرب کاربردهای زیادی دارد و در موارد گوناگونی مورد استفاده قرار می‌گیرد. در گذشته از سرب بیشتر برای ساخت لوله‌های آبرسانی، ظروف آشپزخانه، لعاب سرامیک، ساخت پنجره و وسایل تزئینی استفاده می‌شده است. اما با گذشت زمان استفاده از این آلیاژ بیشتر شده و در موارد دیگری چون پوشش سقف‌ها، حلبی‌ها، باتری سازی، اتاقک‌های سربی، روکش کابل، ساخت باتری، صنعت چاپ، لوازم آرایشی و… از آن استفاده می‌شود. البته سرب یک کاربرد مهم دیگر دارد و آن استفاده در سیم‌های لحیم است. هرچند که مضر بودن سیم لحیم حاوی سرب برای بسیاری از افراد محرز شده است؛ اما همچنان عده‌ای از این نوع سیم برای لحیم کاری استفاده می‌کنند.
چرا با وجود مضر بودن سرب، همچنان از آن در لحیم کاری استفاده می‌شود؟
تقریبا در دهه 90 میلادی، استفاده از سرب برای ساخت لوله‌های آبرسانی و ساخت رنگ‌ها به تدریج ممنوع شد. این ممنوعیت در کشورهای دیگری نیز همچون انگلیس و دیگر کشورهای اروپایی ادامه پیدا کرد. برای همین ناگزیر افراد به جای استفاده از سرب به فلزات جایگزین آن روی آوردند. با این وجود امروزه همچنان شاهد استفاده از این فلز در برخی صنایع، به خصوص صنعت الکترونیک و لحیم کاری هستیم. دلیل آن هم تقریبا مشخص است. جایگزین‌های سرب آلیاژهایی همچون فلز نقره هستند. نقره فلز گرانبهایی بوده که استفاده از آن در لحیم کاری هزینه بیشتری در برخواهد داشت. بسیاری از کارخانه‌های سازنده سیم لحیم، از آلیاژ نقره به جای سرب استفاده می‌کنند. قیمت سیم‌های لحیم حاوی نقره بیشتر از سیم‌های سرب‌دار است. برای همین برخی از افراد ترجیح می‌دهند همچنان از سیم‌های لحیم سرب‌دار استفاده کنند.
دود ناشی از لحیم کاری چیست؟
همانطور که حتما دیده‌اید، هنگام اتصال قطعات از طریق لحیم کاری، مقداری بخار و دود از محل اتصال ساطع می‌شود. دود ساطع شده از فلز لحیم کاری و گاز حاصل از فلاکس تبخیر شده تشکیل می‌شود. لحیم کاری سبب ذوب آلیاژهای فلزی با نقطه ذوب پایین می‌شود و یک پیوند در میان آنها ایجاد می‌نماید. زمانی که این پیوند تشکیل شود، بخارات و دودهایی در هوا آزاد می‌گردد. قرار گرفتن مداوم در معرض این دودها و بخارها، باعث می‌شود تا بر روی سلامت اپراتور تاثیر منفی ایجاد شود و او به بیماری‌ها و عوارض ناشی از لحیم کاری دچار شود. دلیل تاثیر منفی و سرطان‌زا بودن دودها این است که گازهای ساطع شده می‌توانند شامل موادی چون استون، متیل الکل، فرمالدئید، دی اکسید کربن، دی ترپن اسید، مونوکسید کربن و الکل ایزوپروپانول باشند. استنشاق زیاد این مواد برای سلامتی بسیار خطرناک است و سبب مشکلات جدی برای فرد می‌شود.
مواد موجود در دود لحیم کاری، چگونه بر روی سلامتی تاثیر می‌گذارند؟
بسیاری از موادی که در بالا اشاره کردیم، اثرات نامطلوبی بر روی سلامتی انسان بر جای می‌گذارند. خطرات مونوکسید کربن که بر همه افراد مشخص است و در این رابطه مستندات کافی وجود دارد. در رابطه با فرمالدئید هم باید بگوییم که این ماده سبب ایجاد مشکلات تنفسی جدی، سرطان، آسیب به سیستم عصبی، حالت تهوع، استفراغ، تغییرات خلقی و حتی افسردگی و بی‌خوابی می‌گردد. علاوه بر این ذرات جامد موجود در بخار لحیم کاری، روی ریه انسان تاثیر می‌گذارند. بزرگترین ذرات در دود لحیم کاری، حدود 1 میکرون و کوچکترین آن حدود 0.3 میکرون است. این در حالی است که متوسط موی انسان، حدود 100 میکرون است. بنابراین ذرات جامد دودهای لحیم کاری، به اندازه کافی کوچک هستند تا بتوانند به عمق ریه‌ها و بافت‌های نرم منتقل شوند. در این شرایط نیز صدمات جبران ناپذیری به ریه‌های انسان وارد می‌شود.
دود لحیم و بیماری آسم!
شاید برایتان جالب باشد که بدانید دود فلاکس مبتنی بر رزین در لحیم کاری، یکی از علل شایع آسم در بریتانیا شناخته شده است. زمانی که اثرات این بیماری در افراد مشاهده شود، دیگر این اثرات قابل بازگشت نیستند. در واقع با ابتلا به آسم ناشی از دود لحیم کاری، اثر آن دائمی بوده و ممکن است فرد برای همیشه با این بیماری دست به گریبان شود. قرار گرفتن در معرض مدوام دود حتی به صورت کم، احتمال حملات آسم را افزایش می‌دهد. معمولا پس از ابتلا به آسم، افراد دیگر قادر به لحیم کاری با فلاکس‌های مبتنی بر رزین نیستند و باید از روش‌های دیگری استفاده نمایند. با این وجود جهت استفاده از این مواد، باید به مقررات کنترل مواد خطرناک بر روی سلامتی توجه داشته و آنها را مدنظر قرار داد. مواردی که در این مبحث باید مورد توجه قرار بگیرند، عبارتند از:
- حتی الامکان سر خود را از ناحیه دود لحیم دور نگه دارید.
- از دستگاه‌های استخراج دود استفاده کنید تا هوای محیط به خوبی تهویه شود.
- هرگز هویه را بیش از حد نیاز گرم نکنید.
- سعی کنید از سایر فلاکس‌های موجود استفاده نمایید.
مضر بودن دود لحیم کاری برای بدن
آلیاژ سرب جزو 10 ماده شیمیایی خطرناک اول سازمان بهداشت جهانی اعلام شده است. این فلز در حالت گرد و غبار و دود اثر سمی دارد و تقریبا روی تمام اعضا و ارگانهای بدن تاثیر می‌گذارد. برای همین زمانی که از آن در لحیم کاری استفاده می‌شود، در حین تبدیل شدن به دود اثر سمی از خود به جای می‌گذارد. بیشترین سیستمی که با استنشاق سرب آسیب می‌بیند، سیستم عصبی انسان است. جذب سرب علاوه بر استنشاق، از طریق گوارش نیز صورت می‌گیرد. کمبود موادی چون آهن و کلسیم در بدن سبب افزایش جذب سرب از طریق سیستم گوارشی می‌شود. به طور کلی خطراتی که سرب برای بدن دارد شامل آسم‌های آلرژیک، حساسیت‌های پوستی، برونشیت‌های مزمن، درد قفسه سینه، سرگیجه، سردرد، مشکلات بویایی، مشکلات بینایی و حالت تهوع می‌باشد.
عوارض سرب بر روی بدن
مسموم شدن فرد از طریق استنشاق دود سرب، تنها از طریق آزمایش خون و یا ادرار مشخص خواهد شد. اما با مشاهده برخی از علائم، میتوان به مسمومیت فرد از طریق سرب پی برد. این علائم شامل موارد زیر هستند:
دردهای عضلانی
درد مفاصل زانو، درد در نواحی مچ دست، آرنج، شانه، شکم، یبوست، سردرد و قولنج از دردهای عضلانی ناشی از مسمومیت سربی هستند.
دردهای جسمانی
سرگیجه، خستگی مفرط، بی‌قراری، بی اشتهایی، تحریک‌پذیری، استفراغ، حالت تهوع، تشنج و حتی اغما از عوارض دردهای ناشی از مسمومیت حاد سرب می‌باشند.
مسمومیت حاد
تورم لثه‌ها، احساس طعم فلز در دهان، کاهش یادگیری، کاهش قدرت حافظه، اختلالات رفتاری، لرزش بدن، افزایش فشار خون، ناباروری و کم خونی جزو عوارض مسمومیت حاد سرب هستند.
زنان باردار و کودکان زیر 5 سال جزو افرادی هستند که بیشتر در معرض خطر تماس با سرب قرار دارند. برای همین در محیط‌هایی که این دسته از افراد وجود دارند، استفاده از سرب و مواد سربی باید به حداقل ممکن برسد.
پیشگیری از عوارض دود لحیم کاری برای بدن
همانطور که گفته شد به دلیل وجود سرب در بیشتر سیم‌های لحیم، شخص دچار عوارضی از طریق استنشاق دود لحیم کاری خواهد شد. یکی از راه‌هایی که برای پیشگیری از این عوارض میتوان انجام داد، استفاده از سیم‌های لحیم بدون سرب است. این سیم‌ها فاقد سرب بوده و از مواد جایگزینی چون نقره ساخته می‌شوند. اما از آنجایی که این سیم‌ها کمی گران هستند، میتوان به سراغ راه‌های دیگری رفت.
لحیم کاری در محیط‌های باز
یکی از راحت‌ترین کارها برای کاهش خطرات دود لحیم کاری، انجام این کار در محیط‌های باز است. البته اگر در محیط‌های بسته تهویه هوای مناسب وجود داشته باشد، میتوان غبارهای لحیم را تا حد زیادی از محیط خارج کرد. اگر شرایط کار در فضاهای بیرون را داشته باشید، می‌توانید از آسیب‌های دود لحیم کاری تا حد زیادی بکاهید.
استفاده از ماسک‌های مناسب
استفاده از ماسک‌های مخصوص در حین لحیم کاری، باعث کاهش استنشاق گازهای آلوده خواهد شد. این کار نیز یکی از راه‌های ساده و ارزان برای کاهش صدمات دود لحیم کاری است. برای همین بهتر است پیش از شروع به لحیم کاری، ماسک مناسب و تمیز را بر روی دهان و بینی خود قرار دهید تا هیچگونه دود و گرد و غباری وارد مجاری تنفسی‌تان نشود.
ایجاد فواصل منظم
ایجاد فاصله بین لحیم کاری و کمی استراحت در فضای باز، از خطرات ناشی از دودهای لحیم کاری کم خواهد کرد.
شستشوی دست‌ها
از آنجایی که یکی از راه‌های ورود سرب به بدن از طریق پوست است، حتما باید پیش از خوردن هرگونه ماده غذایی دست‌ها را به خوبی شستشو داد. این کار تا حد زیادی باعث کاهش خطرات سرب برای بدن خواهد شد.
تمیز کردن کف کارگاه
گرد و غبارهای سرب معمولا بر تمام سطوح، به خصوص کف اتاق می‌نشینند. برای همین نیاز است تا کف اتاق کارگاه به خوبی تمیز شود. برای این کار حتما از ماسک استفاده کنید و کف اتاق را با جارو و دستمال نظافت کنید.
-
مصرف مواد غذایی حاوی کلسیم و آهن
اگر بدن از آهن و کلسیم کافی برخوردار باشد، تحت تاثیر اثرات سرب قرار نخواهد گرفت. برای همین حتما در برنامه غذایی روزانه باید مصرف کلسیم و آهن گنجانده شود.
جمع بندی
سرب یکی از آلیاژهای سمی بوده که از گذشته تا به امروز در صنایع مختلفی مورد استفاده قرار می‌گرفته است. یکی از کاربردهای این آلیاژ در صنعت لحیم کاری است. امروزه بیشتر سیم‌های لحیم کاری از درصد زیادی قلع به همراه مقدار کمی سرب ساخته می‌شوند. از آنجایی که سرب ماده سمی است، دودهای ناشی از لحیم کاری باعث به خطر افتادن سلامتی فرد می‌شوند. برای همین نیاز است تا با در نظر گرفتن تمهیدات و توجه به چند نکته، عوارض ناشی از دودهای لحیم کاری (the dangers of solder fume) را کاهش داد. یکی از راه‌های مناسب برای حذف خطرات بخار لحیم کاری، استفاده از سیم‌های لحیم بدون سرب است. این سیم‌ها فاقد سرب بوده و از مواد جایگزینی چون نقره ساخته می‌شوند.
لینک مشابه:
| https://rb.gy/alxvt4 | https://did.li/NQWfT |
| http://gg.gg/yvjhk | http://s.ecmaps.de/K6t9c |
| https://bit.ly/39dRMSj | https://cutt.ly/ZGoFpJJ |
عالی ، جامع و کامل. 👍👍👍