علت نچسبیدن لحیم به سیم

لحیم کاری فرایندی است که در طی آن دو یا چند قطعه فلزی به یکدیگر اتصال پیدا می‌کنند. این کار توسط اعمال حرارت از طریق هویه صورت گرفته و باعث می‌شود در محل مربوطه اتصال صورت گیرد. از آنجایی که برای لحیم کاری نیاز به سیم لحیم و هویه است، گاهی مشاهده می‌شود که لحیم به خوبی به سیم نمی‌چسبد. زمانی که این اتفاق رخ می‌دهد، لحیم ایجاد شده کیفیت خوبی نداشته و باعث بروز اتصال ضعیف می‌شود. در این مواقع باید با بررسی علل نچسبیدن لحیم به سیم آشنا بوده تا بتوان مشکل را برطرف کرد.

سیم لحیم و خصوصیات آن

سیم لحیم از لوازم اصلی فرایند لحیم کاری بوده که باید پیش از شروع به کار آن را تهیه کرد. این وسیله در جنس و اندازه‌های مختلفی در بازار موجود است که بسته به نوع پروژه و محل اتصال باید اندازه مناسب آن را تهیه کرد. برای مثال سیم لحیم با ضخامت بسیار نازک برای لحیم کاری بردهای کوچک، قطعات SMD و تعمیرات گوشی موبایل مناسب است.

هرچقدر قطعه یا سطح برد بزرگتر باشد، باید سیم لحیم با ضخامت بالاتری را در نظر گرفت. سیم‌های لحیمی که ضخامت زیادی دارند، برای ذوب شدن نیاز به حرارت و گرمای بیشتری هم دارند. برای همین انتخاب و خرید انواع سیم لحیم با اندازه مناسب یکی از نکاتی است که برای لحیم کاری باید در نظر گرفته شود. اما سیم لحیم از چه موادی ساخته شده که باعث ایجاد اتصال قوی و لحیم می‌شود؟

جنس سیم لحیم

قلع یکی از آلیاژهای مهمی بوده که از نقطه ذوب پایینی برخوردار است و برای اتصال قطعات الکترونیکی گزینه مناسبی می‌باشد. از آنجایی که بیشتر قطعات در برابر گرما و حرارت حساس هستند و خیلی زود دچار آسیب می‌شوند، نباید در حین لحیم کاری حرارت زیادی به آنها اعمال شود. برای همین استفاده از سیم لحیم حاوی قلع، باعث شده تا قلع به سرعت ذوب شده و در محل اتصال به خوبی برقرار شود.

سیم‌های لحیم علاوه بر قلع حاوی آلیاژ دیگری نیز هستند. سرب دومین آلیاژی است که به دلیل خصوصیات و قیمت پایین در بیشتر سیم‌های لحیم به همراه قلع به کار برده می‌شود. در واقع ترکیب آلیاژهای سرب و قلع در سیم لحیم معروفترین ترکیب‌ آلیاژهای لحیم بوده که علاوه بر کاهش هزینه‌، باعث دمای ذوب پایین یعنی 183 درجه سانتی‌گراد خواهد شد.

مقدار آلیاژهای قلع و سرب در سیم لحیم متفاوت است و معمولا به صورت درصدی بر روی قرقره سیم لحیم درج می‌شود. برای همین با نگاه کردن به اعداد درج شده، می‌توانید از میزان آلیاژ قلع و آلیاژ سرب به کار رفته در سیم لحیم اطلاع پیدا کنید. مقادیر عددی 60/40 یا 63/37 پرمصرفترین نوع سیم لحیم هستند؛ دلیل آن هم وجود قلع بیشتر در سیم است.

عدد اول درج شده در این نوع سیم‌ها یعنی 60 و 63 نشانگر وجود 60 درصد یا 63 درصد آلیاژ قلع در سیم لحیم است. اعداد دوم نیز یعنی 40 و 37 نشانگر وجود 40 درصد یا 37 درصد آلیاژ سرب در سیم لحیم می‌باشند. در حال حاضر بیشتر سیم‌های لحیم از نوع 63/37 هستند و در بین افراد الکترونیک‌کار به محبوبیت زیادی رسیده‌اند. این سیم لحیم باعث شده تا نقطه ذوب به پایینترین میزان خود یعنی 190 درجه سلسیوس برسد. پس هر چقدر میزان قلع به کار رفته در سیم لحیم بیشتر باشد، نقطه ذوب سیم لحیم نیز پایینتر خواهد بود.

چرا در ساخت سیم لحیم از سرب کمتری استفاده می‌شود؟

برای جواب به این سوال دو پاسخ را در نظر می‌گیریم. همانطور که گفتیم برای لحیم کاری باید از سیمی استفاده شود که نقطه ذوب پایینی داشته باشد؛ چرا که اگر نقطه ذوب سیم لحیم بالا باشد، نیاز به اعمال حرارت بالایی بوده که این امر سبب افزایش دمای وارد شده به قطعات و آسیب‌رسانی به آنها خواهد شد. برای همین نیاز است تا از سیمی استفاده شود که نقطه ذوب متعادلی داشته باشد.

از آنجایی که قلع نقطه ذوب پایینتری نسبت به سرب دارد، باید مقدار آن بیش از این آلیاژ باشد. برای همین اکثر سیم‌های لحیم حاوی قلع بیشتری نسبت به سرب هستند. پاسخ دوم به این سوال این است که سرب آلیاژی سمی بوده و استنشاق گاز آن باعث به خطر افتادن سلامتی فرد خواهد شد. برای همین هرچقدر از سیم لحیم حاوی سرب کمتری استفاده شود، سلامتی فرد بیشتر تضمین خواهد شد. البته در بازار سیم‌های لحیمی که حاوی آلیاژهای جایگزین سرب باشند نیز وجود دارد. برای مثال در سیم‌های لحیم حاوی نقره، از آلیاژ نقره به جای سرب استفاده شده است.

نقره آلیاژی کمیاب و گران قیمت است و به کارگیری آن در سیم لحیم سبب افزایش قیمت آن می‌شود. برای همین بسیاری از افراد ترجیح می‌دهند از همان سیم لحیم حاوی قلع و سرب استفاده کرده و موارد ایمنی را در حین لحیم کاری رعایت کنند.

5 دلیل که باعث نچسبیدن لحیم می‌شود

• اکسید شدن نوک هویه

هویه در لحیم کاری نقش اصلی را دارد و اگر معیوب و دچار هرگونه مشکلی باشد، احتمال ایراد در لحیم کاری با آن بسیار زیاد است. در صورتی که نوک هویه اکسید شده باشد، از ذوب شدن صحیح و چسبیدن لحیم جلوگیری می‌کند. برای همین پیش از شروع به کار باید نوک هویه را بررسی کنید و در صورتی که با ظاهری غیر عادی در نوک هویه مواجه شدید، آن را تعویض نمایید. تمیز کردن نوک هویه نیز بسیار مهم است و باید با ابزارهای مناسبی چون سیم پاک کننده نوک هویه یا اسفنج‌های مخصوص، برای تمیز کردن آن اقدام کرد.

• وجود مواد کثیف و زاید

از دیگر عواملی که سبب نچسبیدن لحیم می‌شود، وجود کثیفی و آلودگی در نوک هویه است. در واقع نوک هویه نه تنها باید از اکسید شدگی به دور باشد، بلکه باید از هرگونه آلودگی و کثیفی نیز پاک باشد. همچنین تمام مواد کار و سایر قطعات نیز باید به خوبی تمیز باشند. این موارد در لحیم کاری قطعات قدیمی بسیار حائز اهمیت‌تر است. در واقع هر چقدر از عمر قطعه فلز بیشتر گذشته باشد، ظاهر آن نسبت به روزهای اول دچار تغییر شده و نیاز به تمیزکاری بیشتری دارد. برای این کار میتوان از یک فلاکس قوی استفاده کرد. توجه داشته باشید قطعات مسی پس از قرار گرفتن در معرض هوا، خیلی سریع اکسید می‌شوند. این قطعات را میتوان با پاک کننده‌های مناسب تمیز کرده تا در حین لحیم کاری با مشکلی روبرو نشوند.

• داغ نبودن هویه به اندازه کافی

از دیگر مواردی که بر روی نچسبیدن لحیم تاثیر دارد، داغ نبودن هویه است. در صورتی که هویه به اندازه کافی داغ نشده باشد، لحیم به درستی ذوب نشده و به فلز مورد نظر نمی‌چسبد. این مشکل بیشتر به خاطر تنظیم دمای نامناسب هویه است. و یا اینکه هویه از توان و وات بسیار پایین‌تری نسبت به اندازه لحیم و پروژه برخوردار است. برای حل این مشکل در ابتدا از سالم بودن هویه خود مطمئن شوید و آن را بررسی کنید. اگر المنت هویه به خوبی کار نکند، می‌تواند روی روند گرم شدن آن تاثیر منفی بگذارد. همچنین به توان و وات هویه توجه داشته باشید و آن را نسبت به پروژه خود در نظر بگیرید. در صورتی که بخواهید بر روی قطعات و پروژه بزرگ کار کنید، نیاز به هویه با توان و وات بالا دارید. در غیر این صورت یک هویه کم وات نیز برای این کار مناسب است.

• داغ نبودن فلز به اندازه کافی

لحیم کاری به دما بسیار حساس است. برای همین فلز باید به اندازه کافی داغ باشد تا مورد ذوب واقع شود. در غیر این صورت اتصالش به درستی صورت نمی‌گیرد. برای این که از داغ بودن فلز مطمئن شوید، هویه را برای مدت مناسب در برابر آن نگه دارید تا دمای آن به حدی برسد که لحیم ذوب شده و به فلز بچسبد.

• عدم تجربه در لحیم کاری

بدیهی است افرادی که در لحیم کاری تازه کار هستند، با مشکلات زیادی چون نچسبیدن لحیم به سیم مواجه می‌شوند. این افراد باید تکنیک‌های لحیم کاری را به خوبی آموزش ببینند تا بتوانند پس از مدتی به خوبی از انجام آن برآیند.

بررسی دلایل نچسبیدن لحیم به سیم

حال که با سیم لحیم و خصوصیات آن به خوبی آشنا شدید، بهتر است به سراغ علل نچسبیدن لحیم به سیم برویم.

• یکی از نکاتی که برای شروع لحیم کاری باید در نظر داشته باشید، تمیز بودن سطح برد و قطعات مورد استفاده است. در صورتی که برد دارای گرد و غبار یا چربی باشد، مانع از شکل‌گیری لحیم خواهد شد. همچنین اگر سطح سیم لحیم دارای آلودگی و مواد زائدی باشد، مانع از چسبیدن لحیم و برقراری اتصال می‌شود. برای همین پیش از شروع به هویه کاری، باید تمام این موارد را در نظر گرفت و از ایجاد لحیم سرد و ضعیف جلوگیری کرد.
• لحیم کاری باید در عرض چند ثانیه کوتاه انجام شود. در صورتی که بیش از این زمان برده شود، ممکن است حرارت و دمای بالا به قطعات آسیب وارد کنند. کیفیت سیم لحیم در این امر بسیار مهم است و اگر از سیم لحیم بی‌کیفیت برای این کار استفاده شود، پروسه لحیم کمی با تاخیر مواجه خواهد شد. برای همین افراد باید سیم لحیمی که از کیفیت قابل قبولی برخوردار است را برای لحیم کاری در نظر بگیرند. هر چقدر سیم لحیم از کیفیت و مرغوبیت بیشتری برخوردار باشد، لحیم کاری بهتر انجام شده و اتصال لحیم به سیم به خوبی شکل خواهد گرفت. بهتر است برای خرید سیم لحیم از مراکز معتبر اقدام کرده و از سلامت و کیفیت آن اطمینان داشته باشید.
• نکته دیگری که مربوط به نچسبیدن لحیم به سیم است، عدم انتقال خوب گرما است. انتقال گرما و حرارت باید از طریق نوک هویه صورت بگیرد. گاهی نوک هویه جنس مناسبی نداشته و یا از اندازه بیش از حد کوچکی برخوردار است. این امر سبب شده تا گرما و حرارت لازم به سیم لحیم منتقل نشود و لحیم سرد و ضعیفی در نقطه اتصال صورت بگیرد. برای همین علاوه بر تهیه سیم لحیم مرغوب، باید از کیفیت نوک هویه نیز مطمئن باشید.
• علت دیگری که باعث نچسبیدن لحیم به سیم می‌شود، مربوط به ضخامت سیم لحیم است. برخی مواقع ضخامت بیش از حد سیم لحیم باعث شده تا لحیم به خوبی شکل نگرفته و خیلی زود شکسته شود. دلیل آن هم این است که برای ذوب شدن سیم لحیم ضخیم نیاز است تا گرمای زیادی از هویه منتقل شود. انتقال زیاد گرما برای ذوب شدن سیم، سبب شده تا محل اتصال به خوبی گرم نشده و لحیم به سیم نچسبد. در نتیجه در صورتی که از سیم لحیم با ضخامت بالا استفاده می‌کنید، باید یک هویه با کیفیت و دارای توان بالا را برای این کار در نظر بگیرید.
• نکته بعدی استفاده از سیم لحیم در زمان درست و مناسب است. برخی از افراد از زمان به کارگیری سیم لحیم اطلاعی ندارند و باعث می‌شوند تا لحیم به خوبی شکل نگیرد. این افراد معمولا در ابتدا قلع را با هویه ذوب می‌کنند و سپس آن را روی نقطه مورد نظر قرار می‌دهند. در صورتی که این کار کاملا غلط بوده و نباید مورد استفاده قرار گیرد. برای استفاده درست از سیم لحیم و جلوگیری از نچسبیدن لحیم به سیم، باید اول محل اتصال را با هویه گرم کرده و بعد سیم را در نقطه مورد نظر قرار داد. سپس با حرارت هویه، قلع را در محل ذوب کرده تا اتصال لحیم به خوبی انجام شود.
• برخی مواقع ممکن است عدم چسبیدن لحیم به سیم، به خاطر کم بودن سیم و قلع باشد. در این شرایط محل اتصال از مقدار کافی قلع برخوردار نبوده و همین امر سبب ایجاد لحیم ضعیف و بی‌کیفیتی خواهد شد. برای همین باید به اندازه کافی از قلع استفاده کنید تا از بروز لحیم کاری شکننده و ضعیف جلوگیری شود.

جمع بندی

لحیم کاری یکی از اصول بسیار مهم در صنعت الکترونیک است و تقریبا تمام افراد این رشته با آن سروکار دارند. برای همین نیاز است تا افراد الکترونیک‌ و برق‌کار، با اصول درست لحیم کاری به خوبی آشنا باشند. یکی از نکات مهم در لحیم کاری، استفاده از سیم لحیم درست و با کیفیت است. همانطور که گفته شد سیم لحیم انواع مختلفی دارد و در اندازه‌های گوناگونی به فروش می‌رسد.

انتخاب سیم لحیم با اندازه مناسب بسیار حائز اهمیت بوده و افراد باید به آن توجه زیادی داشته باشند. گاهی مواقع ممکن است لحیم به خوبی به سیم نچسبیده و اتصال قوی در آن نقطه شکل نگیرد. دلایل آن می‌تواند به خاطر ضخامت بیش از حد سیم، کیفیت نامناسب سیم، تمیز نبودن سیم یا سطح کار، استفاده نادرست از سیم لحیم و… باشد. برای همین باید به این نکات توجه داشته تا لحیم کاری با کیفیت هرچه بالاتری انجام شود.

سوالات متداول

1- سیم لحیم بیشتر از چه موادی ساخته می‌شود؟

این سیم‌ها اغلب از آلیاژهای قلع و سرب ساخته می‌شوند.

2-چگونه از مشکل نچسبیدن سیم لحیم به خاطر دمای پایین هویه جلوگیری کنیم؟

برای این کار باید از هویه با توان مناسب استفاده کنید و آن را نسبت به پروژه در نظر بگیرید. همچنین از سالم بودن هویه و اجزای مهم آن چون المنت مطمئن شوید.

3- آیا کیفیت سیم لحیم روی نچسبیدن آن تاثیر دارد؟

بله در صورتی که از سیم لحیم بی کیفیت استفاده شود، پروسه لحیم کاری طولانی شده و ممکن است لحیم به خوبی نچسبد.