استفاده از فناوری‌های جدید و مدرن در صنعت و ساخت‌وساز، نیاز به روش‌هایی از جمله لحیم کاری را بیش‌ازپیش احساس می‌کند. لحیم کاری یکی از روش‌های اصلی اتصال قطعات فلزی به یکدیگر می‌باشد. بااین‌حال، در این روند، دودی که از عملیات لحیم کاری به وجود می‌آید، موجب ایجاد سوالاتی درباره احتمال اثرات ضرر آور بر سلامتی افراد می‌شود. آیا دود لحیم کاری وارد سیستم تنفسی فرد می‌شود و می‌تواند به بدن آسیب برساند؟ آیا این ترکیبات می‌توانند عوارض جانبی مخربی داشته باشند؟ در این مقاله، به بررسی این موضوع از منظر علمی و پژوهشی پرداخته خواهد شد.
دود لحیم کاری چیست؟
لحیم کاری یکی از روش‌های اصلی اتصال قطعات فلزی به یکدیگر است. این فرایند عموماً به‌وسیله دما و فلز ذوب شده صورت می‌گیرد. در زمان انجام عملیات لحیم کاری، قطعات فلزی تحت‌تأثیر گرمای شعله یا دستگاه لحیم کاری قرار می‌گیرند و فلز لحیم آنها در نقاط تماس به حالت ذوب در می‌آید. پس از خنک‌شدن، فلز ذوب شده متمایل به تثبیت و اتصال قطعات می‌شود که نتیجه نهایی اتصال دو قطعه فلزی به یکدیگر است.
دود لحیم کاری مجموعه‌ای از گازها و ذرات ریز است که در هنگام گرم‌شدن و ذوب‌شدن فلزات به وجود می‌آید. این دود شامل انواعی از گازها مانند اکسیدهای نیتروژن، اکسیدهای کربن، بخارات فلزات و ذرات جامد است.
علل اصلی ایجاد دود لحیم کاری
تولید دود در فرایند لحیم کاری به دلایل متعددی رخ می‌دهد که اصلی‌ترین این علت‌ها به شرح زیر هستند:
• حرارت: در هنگام گرم‌شدن فلزات به دمای لازم برای ذوب‌شدن، مواد شیمیایی درون آنها فعال شده و به شکل گازها و بخارات آزاد می‌شوند.
• تخلیه گرما: در اثر تخلیه گرما که در فرایند لحیم کاری رخ می‌دهد، برخی از مواد در محلول فلزی ذوب شده فعال می‌شوند و برای تشکیل دود به وجود می‌آیند.
• تبخیر فلزات: برخی از فلزات در اثر دمای بالا تبخیر می‌شوند و به شکل بخارها و گازهایی که دود لحیم کاری را تشکیل می‌دهند، آزاد می‌شوند.
• سوختن فلاکس: فلاکس ماده‌ای است که برای تمیزکردن سطوح فلزی و افزایش جریان لحیم استفاده می‌شود. هنگام گرم‌شدن، فلاکس می‌تواند بسوزد و دود و گازهای مضر تولید کند.
• آلودگی لحیم: لحیم ممکن است حاوی ناخالصی‌هایی مانند سرب و کادمیم باشد که هنگام ذوب‌شدن تبخیر شده و به دود تبدیل می‌شوند.
اثرات دود لحیم کاری بر سلامتی
دود لحیم کاری، ترکیبی از بخارات و ذرات ریز معلق در هوا است که هنگام ذوب‌شدن لحیم برای اتصال دو قطعه فلزی ایجاد می‌شود. این دود حاوی مواد مضری مانند فلزات سنگین، گازهای آلی فرار (VOCs) و ذرات ریز است که می‌توانند خطرات جدی برای سلامتی به همراه داشته باشند.
اثرات کوتاه‌مدت دود لحیم کاری بر بدن
• تحریک چشم، بینی و گلو: دود لحیم کاری می‌تواند باعث سوزش، قرمزی و خارش چشم، بینی و گلو شود.
• مشکلات تنفسی: استنشاق دود لحیم کاری می‌تواند منجر به سرفه، تنگی نفس، خس‌خس سینه و درد قفسه سینه شود.
• سردرد، سرگیجه، تهوع و استفراغ: گازها و ذرات ریز موجود در دود لحیم کاری می‌توانند باعث سردرد، سرگیجه، تهوع و استفراغ شوند.
اثرات بلندمدت
• مسمومیت با فلزات سنگین: فلزات سنگینی مانند سرب، کادمیم و آرسنیک می‌توانند در بدن انباشته شده و به سیستم عصبی، کلیه‌ها، ریه‌ها و سایر اندام‌ها آسیب برسانند. مسمومیت با سرب می‌تواند منجر به مشکلات یادگیری و حافظه، لرزش، افت شنوایی و حتی مرگ شود.
• بیماری‌های تنفسی: قرارگرفتن در معرض طولانی‌مدت دود لحیم کاری می‌تواند خطر ابتلا به بیماری‌های تنفسی مانند آسم، برونشیت و بیماری انسدادی مزمن ریه (COPD) را افزایش دهد.
• سرطان: برخی از مواد موجود در دود لحیم کاری، مانند بنزن، سرطان‌زا هستند و قرارگرفتن در معرض طولانی‌مدت آنها می‌تواند خطر ابتلا به سرطان ریه، مثانه و سایر انواع سرطان را افزایش دهد.
علائم مسمومیت با دود لحیم کاری
علائم مسمومیت با دود لحیم کاری می‌توانند بلافاصله یا بعد از مدتی از قرارگرفتن در معرض دود ظاهر شوند. برخی از این علائم عبارت‌اند از:
• سرفه
• تنگی نفس
• خس‌خس سینه
• درد قفسه سینه
• تحریک چشم، بینی و گلو
• سردرد
• سرگیجه
• تهوع و استفراغ
• خستگی
• ضعف عضلانی
راهکارهای پیشگیری از مضرات دود لحیم کاری
با رعایت برخی اقدامات احتیاطی ساده می‌توان از مضرات دود لحیم کاری و خطرات آن برای سلامتی پیشگیری کرد. مهم‌ترین این اقدامات عبارت‌اند از:
1. استفاده از تهویه مناسب: در فضایی که لحیم کاری انجام می‌شود باید تهویه مناسب وجود داشته باشد تا دود و بخارات به طور کامل به بیرون تخلیه شوند.
2. استفاده از ماسک: هنگام لحیم کاری باید از ماسک تنفسی مناسب استفاده کنید. ماسک باید دارای فیلتری باشد که بتواند ذرات ریز، فلزات سنگین و VOCs را جذب کند.
3. پوشیدن لباس محافظ: لباس‌های محافظ مانند دستکش، عینک و روپوش می‌توانند از تماس پوست و چشم با دود و بخارات لحیم کاری جلوگیری کنند.
4. کاهش زمان لحیم کاری: هر چه مدت‌زمان لحیم کاری کوتاه‌تر باشد، میزان تماس با دود و بخارات نیز کمتر خواهد بود.
5. انتخاب لحیم و فلاکس مناسب: برخی از لحیم‌ها و فلاکس‌ها دود و بخارات کمتری تولید می‌کنند.
6. مرتب‌کردن محل کار: پس از اتمام لحیم کاری، محل کار را به طور کامل تمیز کنید تا از باقی‌ماندن ذرات لحیم و فلاکس جلوگیری شود.
نکات مهم پیشگیری از مضرات دود لحیم کاری
درست است که تهویه مناسب و استفاده از ماسک تنفسی مهم‌ترین اقدامات برای پیشگیری از مضرات دود لحیم کاری هستند، اما راهکارهای دیگری نیز وجود دارند که می‌توانید برای به‌حداقل‌رساندن قرارگرفتن در معرض این دود و حفظ سلامتی خود انجام دهید.
در اینجا چند نکته تکمیلی ارائه می‌شود:
ایمن‌سازی محیط کار
• محل لحیم کاری را تاحدامکان دور از محل‌های پر رفت‌وآمد و تهویه ضعیف قرار دهید.
• از پنکه‌های سقفی یا رومیزی برای ایجاد جریان هوا در محل کار استفاده کنید.
• اگر در فضای بسته لحیم کاری می‌کنید، از سیستم‌های تهویه موضعی مانند اگزوزهای دود لحیم کاری استفاده کنید.
• محل کار را مرتباً تمیز کرده و از انباشته‌شدن ذرات لحیم و فلاکس جلوگیری کنید.
• در صورت امکان، از لحیم کاری در فضای باز خودداری کنید، مگر اینکه از تهویه مناسب برخوردار باشد.
انتخاب مواد لحیم کاری مناسب
• از لحیم و فلاکس‌های بدون‌سرب و کم VOC استفاده کنید. این نوع لحیم‌ها و فلاکس‌ها دود و بخارات کمتری تولید می‌کنند.
• از فلاکس‌های پایه آبی به‌جای فلاکس‌های پایه حلال استفاده کنید. فلاکس‌های پایه حلال حاوی VOCs بیشتری هستند که می‌توانند مضر باشند.
• از لحیم‌هایی با دمای ذوب پایین‌تر استفاده کنید. لحیم‌هایی با دمای ذوب پایین‌تر برای ذوب‌شدن به گرمای کمتری نیاز دارند و در نتیجه دود و بخارات کمتری تولید می‌کنند.
تکنیک لحیم کاری
• از حداقل مقدار لحیم و فلاکس موردنیاز استفاده کنید.
• از گرم‌کردن بیش از حد لحیم خودداری کنید. گرم‌شدن بیش از حد لحیم می‌تواند منجر به تولید دود و بخارات بیشتر شود.
• لحیم کاری را به‌سرعت انجام دهید تا زمان قرارگرفتن در معرض دود و بخارات را کاهش دهید.
• از لمس چشم‌ها، بینی یا دهان خود هنگام لحیم کاری خودداری کنید.
• دست‌های خود را بعد از هر بار لحیم کاری به طور کامل بشویید.
مراقبت‌های شخصی در لحیم کاری
• در هنگام لحیم کاری از لباس‌های محافظ مانند دستکش، عینک و روپوش استفاده کنید.
• موهای خود را به عقب ببندید یا از کلاه استفاده کنید تا از ورود دود و بخارات به موهایتان جلوگیری کنید.
• بعد از هر بار لحیم کاری، صورت و دست‌های خود را با صابون و آب گرم بشویید.
• اگر باردار هستید یا به کودک شیر می‌دهید، از لحیم کاری خودداری کنید یا اقدامات احتیاطی بیشتری را برای پیشگیری از قرارگرفتن در معرض دود لحیم کاری انجام دهید.
جمع‌بندی
دود لحیم کاری، ترکیبی از بخارات و ذرات ریز معلق در هوا است که می‌تواند خطرات جدی برای سلامتی به همراه داشته باشد. مسمومیت با فلزات سنگین، بیماری‌های تنفسی و سرطان از جمله این خطرات هستند.
بااین‌حال، با رعایت برخی اقدامات احتیاطی ساده می‌توان از مضرات دود لحیم کاری و خطرات آن برای سلامتی پیشگیری کرد. با اتخاذ این تدابیر و آگاهی از خطرات دود لحیم کاری، می‌توانید محیط کار خود را ایمن‌تر کرده و از سلامتی خود در برابر این خطرات محافظت کنید.
عالی ، جامع و کامل. 👍👍👍